Lamus w Hawłowicach Górnych
Pomnik
szesnastowiecznej architektury rezydencjonalnej
ziemi przemyskiej
Lamus, dawny dwór obronny, w Hawłowicach Górnych jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury rezydencjonalnej ziemi przemyskiej. Powstał zapewne w 2 połowie XV wieku z inicjatywy ówczesnego właściciela tej wsi podstolego przemyskiego Aleksandra Próchnickiego herbu Korczak, jako prosta wieża mieszkalna, o co najmniej dwóch kondygnacjach nadziemnych.
W okresie renesansu wieża została zmodernizowana i zapewne nieco rozbudowana przez kolejnego właściciela Stanisława Broniowskiego herbu Tarnawa, dworzanina królów Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, koniuszego i chorążego przemyskiego, posła do Porty (+ 1582).
Fragment wnętrza
Za jego czasów założono w sali przyziemia istniejące do dzisiaj kolebkowe sklepienie z lunetami, które ozdobiono malowidłami o motywach roślinnych (na szwach sklepiennych) oraz herbem właściciela Tarnawa (krzyż z półksiężycem) w laurowym wieńcu w partii centralnej.
Są to najstarsze znane obecnie na Podkarpaciu malowidła ścienne o
tematyce świeckiej.
Posadzkę i parapety okienne wyłożono ceglanymi
płytkami.
Ustawiono też piece z
pięknych wielobarwnych kafli.
W piwnicach zachował się prosty późnośredniowieczny
portal kamienny.
Stary dwór uległ zniszczeniu w połowie XVII w. zapewne za sprawą pożaru wznieconego przez Szwedów lub wojska księcia siedmiogrodzkiego
F. Rakoczego. W efekcie piętro budowli zostało rozebrane, a sam obiekt przestał pełnić funkcje mieszkalne.
Miejscowa tradycja, sięgająca początków XIX wieku upatruje w lamusie całkowicie bezpodstawnie zbór ariański. Lamus był jednak obiektem mieszkalnym a nie kultowym, zaś wśród kolejnych właścicieli nie znajdujemy odstępców od wiary katolickiej.
W pierwszym trzydziestoleciu XVIII wieku obok tej starej budowli powstał nowy, odpowiadający gustom epoki parterowy dwór z dwoma alkierzami (czworobocznymi narożnikami mieszczącymi pokoje). Wznieśli go kolejni właściciele Hawłowic Górnych, przybysze z ziemi rawskiej Trzcińscy herbu Rawicz, którym Hawłowice zawdzięczają także powstanie w 1683 roku zachowanej dotąd cerkwi. Stary dwór zaczął pełnić funkcje pomocnicze, jako skarbiec-lamus. Po Trzcińskich dziedziczyli Nieborowscy herbu Prawdzic, Komorowscy herbu Korczak, a od 1803 r. Zaklikowie herbu Topór. Z tą właśnie rodziną łączy się modernizacja dworu, dobudowanie ocalałego do dzisiaj mieszkalnego skrzydła oraz założenie romantycznego ogrodu.
Nowy dwór od strony południowej. Stan z lat. 20-tych XX w.
W 1900 r. majątek hawłowicki nabył od Zaklików Eustachy Wolski herbu Rola. Jego syn Roman zaadaptował w 1941 roku lamus na kaplicę, dobudowując od zachodu prostokątne prezbiterium (nie istnieje). W 1944 r. rodzina Wolskich została wypędzona przez władzę ludową. Dwór stał jeszcze do drugiej połowy l. 60, poczym został częściowo rozebrany (ocalały jedynie dziewiętnastowieczne skrzydło mieszkalne i południowy alkierz). Cudem uniknął rozbiórki lamus, służący miejscowej spółdzielni rolnej za magazyn wody mineralnej.
W 2002 r. pozostałości dworu z parkiem i lamusem zostały odkupione przez córkę ostatnich prawowitych właścicieli Irenę z Wolskich Wołkowską.
Z inicjatywy rodziny w latach 2003-2007 trwały prace konserwatorskie przy polichromii na sklepieniu, przeprowadzone też zostały w latach 2003-2004 badania archeologiczne, a w 2005 r. położono nowy gontowy dach. W roku 2020 dzięki wsparciu Gminy Miasta Pruchnik oraz Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zrekonstruowano gomółkowe przeszklenie okien oraz ceglaną posadzkę.
Zrekonstruowane gomółkowe przeszklenie okien
We wnętrzu lamusa pomieszczona została ogólnie dostępna ekspozycja
prezentująca odkryte w trakcie prac fragmenty renesansowych i barokowych kafli
piecowych i przybliżająca historię dworu hawłowickiego*.
Ekspozycja we wnętrzu lamusa
Pragnieniem
właścicieli jest dokończenie rewitalizacji obiektu, polegającej na odtworzeniu renesansowego
pieca kaflowego. Byłby to jeden z kilku zaledwie pieców z tego czasu
odtworzonych w Polsce.
dr hab.
Marian Wolski, prof. UPJP II
* Hawłowice - zwiedzanie z oprowadzaniem po uprzednim kontakcie z właścicielem 605-272-631
lub z
Centrum Kultury, Sportu i Turystyki w Pruchniku: 16 628-80-65; 609-887-155;
ckpruchnik@interia.pl
Zdjęcia autorstwa dr hab. Mariana Wolskiego, prof. UPJP II
Wieża widokowa
Oficjalne otwarcie wieży miało miejsce 11. października 2014 roku. Wieża stoi niedaleko zabudowań przysiółka Korzenie, poniżej kopca Tatarskiego. Można do niej dojechać, chociaż ostatni kilkudziesięciometrowy odcinek trzeba pokonać polną drogą. Taras widokowy jest na około 16. metrze wieży. Z wieży można dojrzeć elementy krajobrazu oddalone nawet o ponad 20 kilometrów. Turyści wchodzący na nią zabierają ze sobą aparaty fotograficzne i lornetki.
Wieża stoi na zboczu. Widok w stronę Korzeni przysłania wzniesienie. Kilkaset metrów przed nią, przy drodze prowadzącej do przysiółka, na skraju lasu wybudowano wiatę, w której turyści mogą odpocząć i rozpalić grilla.
5 czerwca 2016 roku obchodziliśmy 1050. Rocznicę Chrztu Polski. W Pruchniku część obchodów tego wielkiego wydarzenia miało miejsce właśnie na placu wieży widokowej. Jest to wspaniałe, malownicze miejsce, idealne dla imprez plenerowych.